Endorphin: Tác dụng và cách nào để tăng nồng độ endorphin
Endorphin
là gì?
Endorphin là hóa chất được cơ thể sản xuất để
giảm căng thẳng và cơn đau. Chúng có cơ chế hoạt động tương tự như opioids.
Opioids giúp giảm đau và có thể tạo cảm giác
hưng phấn. Loại thuốc này đôi khi được dùng để sử dụng trong thời gian ngắn sau
phẫu thuật hoặc để giảm đau.
Vào những năm 1980, các nhà khoa học đã nghiên
cứu cách thức và lý do opioids hoạt động. Họ phát hiện ra rằng cơ thể có các
thụ thể đặc biệt liên kết với opioid để chặn tín hiệu đau. Các nhà khoa học sau
đó nhận ra rằng một số hóa chất trong cơ thể hoạt động tương tự như thuốc
opioid tự nhiên có khả năng liên kết với các thụ thể tương tự. Những hóa chất
này là endorphin.
Cái tên endorphin xuất phát từ “endogenous” có
nghĩa là từ cơ thể và “morphine” - một loại thuốc giảm đau opioid. Một số
loại thuốc opioid phổ biến bao gồm:
- Oxycodone;
- Hydrocodone;
- Codein;
- Morphin;
- Fentanyl.
Một số loại thuốc bị cấm chẳng hạn như heroin cũng là opioid. Cả thuốc
opioid hợp pháp và bất hợp pháp đều có nguy cơ gây nghiện, có nguy cơ tử vong
khi sử dụng quá liều.
Viện quốc gia về lạm dụng ma túy nói rằng 90
người chết mỗi ngày tại Hoa Kỳ do dùng quá liều opioid. Nhiều trong số này là
hậu quả của quá liều hoặc lạm dụng opioids theo toa.
Endorphin tự nhiên hoạt động tương tự như thuốc
giảm đau opioid, nhưng tác dụng của chúng có thể không nhiều như thuốc. Tuy
nhiên, endorphin có thể vừa tạo ra cảm giác hưng phấn vừa tốt cho sức khỏe, an
toàn, không có nguy cơ gây nghiện và quá liều.
Tăng
cường mức độ endorphin
Các hoạt động sau đây có thể giúp tăng endorphin
một cách tự nhiên. Tuy nhiên, mức độ endorphin ở mỗi người là không giống nhau,
do đó kết quả cũng sẽ khác nhau.
Tập
thể dục thường xuyên
Trong nhiều năm, các nhà nghiên cứu cho rằng
endorphin gây ra cảm giác hưng phấn sau khi hoạt động thể chất. Tuy nhiên, việc
đo mức độ endorphin ở người chưa thể thực hiện cho đến năm 2008. Các nhà nghiên
cứu đã sử dụng chụp cắt lớp phát xạ
positron (PET) để khảo sát bộ não của vận động viên trước và sau
khi tập luyện. Họ tìm thấy sự gia tăng giải phóng endorphin sau khi tập thể dục.
Tập thể dục làm hưng phấn và tăng endorphin, một
số bác sĩ khuyến nghị bệnh nhân thể dục thường xuyên như một phương pháp điều trị
trầm cảm và tình trạng lo âu mức độ nhẹ đến trung bình.
Tập thể dục có thể được kết hợp với các phương
pháp điều trị như thuốc hoặc liệu pháp điều trị khác hoặc được sử dụng như một
phương pháp độc lập. Một nghiên cứu cho biết rằng tập thể dục có thể cải thiện
một số triệu chứng có hiệu quả như thuốc chống trầm cảm.
Cho đi
Tình nguyện, quyên góp và
giúp đỡ người khác cũng có thể khiến một người cảm thấy tốt hơn. Các nhà nghiên
cứu tại Viện Y tế Quốc gia nhận thấy rằng những người quyên góp từ thiện có thể
giúp gia tăng mức độ endorphin.
Yoga và thiền
Thiền và yoga được biết đến
với tác dụng giảm căng thẳng và thư giãn. Điều này có thể một phần do sự gia
tăng mức độ của endorphin.
Thức ăn cay
Những người thưởng thức đồ
ăn cay có thể thấy tăng sự hưng phấn từ các món ăn yêu thích của họ. Một số
nghiên cứu cho thấy các thành phần trong ớt cay và các loại thực phẩm tương tự
có thể gây ra cảm giác đau trong miệng, điều này thúc đẩy sự gia tăng
endorphin.
Chocolate đen
Nghiên cứu từ năm 2013 cho
thấy rằng ăn chocolate đen có thể tăng mức endorphin. Bột ca cao và chocolate
chứa flavonoid có lợi cho não. Một đánh giá năm 2017 cho thấy ăn chocolate có
thể giúp tăng cường endorphin. Tuy nhiên, nhiều sản phẩm chocolate thương mại
chỉ chứa một lượng nhỏ ca cao thật và thường chứa nhiều đường và chất béo.
Những người muốn sử dụng
chocolate để cải thiện mức độ endorphin và tâm trạng nên tìm các sản phẩm có
chứa ít nhất 70% ca cao và dùng chocolate với mức độ phù hợp.
Cười
Rất nhiều nghiên cứu đã đề
cập về lợi ích sức khỏe của tiếng cười trong đó cười làm tăng nồng độ endorphin.
Endorphin thấp và các tình trạng sức khỏe
Khi nồng độ endorphin quá
thấp, sức khỏe có thể bị ảnh hưởng tiêu cực. Một số nghiên cứu đã chỉ ra mối
liên hệ có thể có giữa các tình trạng sức khỏe sau đây và mức endorphin thấp:
Phiền muộn
Khi không có đủ endorphin,
một người dễ bị rơi vào trạng thái trầm cảm. Một bài báo trên Tạp chí Tâm thần
học Hoa Kỳ thảo luận về việc sử dụng lâu dài các phương pháp điều trị opioid
cho trầm cảm, đặc biệt trong trường hợp các phương pháp điều trị khác không
hiệu quả.
Đau cơ xơ hóa
Các triệu chứng phổ biến
của đau cơ xơ hóa bao gồm:
- Các cơn đau dai dẳng ở khắp cơ thể;
- Đau khi chạm vào;
- Cơ bắp căng cứng;
- Mệt mỏi, uể oải;
- Rối loạn giấc ngủ.
Những người bị đau cơ xơ
hóa có thể có mức endorphin bình thường. Tuy nhiên, một nghiên cứu cho thấy
những người bị đau cơ xơ hóa có mức độ endorphin thấp hơn so với những người
không mắc bệnh này, ngay cả trước và sau khi tập thể dục.
Một nghiên cứu khác cho
thấy sự gia tăng mức endorphin có liên quan đến giảm đau ở những người bị đau
cơ xơ hóa. Người bị đau cơ xơ hóa có thể nên thực hiện một số hoạt động nhất
định để tăng cường nồng độ endorphin như tập thể dục, gặp gỡ với người khác và
các hoạt động giảm căng thẳng như thiền hoặc yoga. Ngoài ra, có thể kết hợp với
thuốc kê đơn để kiểm soát các triệu chứng.
Đau đầu mạn tính
Một nguyên nhân có thể gây
đau đầu liên tục là mức endorphin không bình thường. Qua các nghiên cứu cho
thấy sự mất cân bằng endorphin góp phần gây nên trầm cảm cũng xuất hiện ở những
người bị đau đầu mạn tính.
Tóm tắt
Hiện các nhà khoa học vẫn
đang tìm hiểu thêm về tác động của endorphin đối với cơ thể con người Những
người có triệu chứng trầm cảm, đau cơ xơ hóa hoặc đau đầu mãn tính nên trao đổi
với bác sĩ về mức độ endorphin và cách có thể tăng nồng độ của chúng kết hợp
với các phương pháp điều trị khác.
Mặc dù endorphin không phải
là thuốc chữa bách bệnh hay giúp đảm bảo sức khỏe tốt, tuy nhiên việc tăng
cường nồng độ endorphin có thể là cách hiệu quả để tăng sức khỏe toàn diện.
Tập thể dục thường xuyên,
giảm căng thẳng và giúp đỡ những người khác là những hoạt động bổ ích giúp một
người có cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc hơn.
Nguồn: Bênh viện Nguyễn Tri Phương